Thời gian qua, tình trạng ô nhiễm không khí ở Hà Nội liên tục ở mức báo động đỏ, với những chỉ số về ô nhiễm ở tốp đầu thế giới. Trong bối cảnh ô nhiễm không khí kéo dài và ngày càng nghiêm trọng, việc người dân chủ động bảo vệ sức khỏe trước tác động của ô nhiễm trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, tiếp xúc với các chất ô nhiễm trong không khí làm tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp cấp, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính, hen suyễn, các bệnh tim mạch và đột quỵ…
Ô nhiễm không khí làm cho mọi người phải tiếp xúc với các hạt mịn trong không khí bị ô nhiễm. Các hạt mịn này thâm nhập sâu vào phổi và hệ thống tim mạch, gây ra các bệnh suy giảm miễn dịch, các bệnh khác như đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp. Các ngành công nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng và nhà máy nhiệt điện chạy than, cháy rừng, đốt rác cùng với việc sử dụng nhiên liệu rắn là các nguồn chủ yếu gây ra ô nhiễm không khí. Ô nhiễm không khí tiếp tục gia tăng với tốc độ đáng báo động và ảnh hưởng tới các nền kinh tế và chất lượng cuộc sống của con người.
Số liệu thống kê về ô nhiễm không khí mới nhất đã vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại. Trong tháng 3, người dân Hà Nội đã trải qua một số ngày có chất lượng không khí ở mức “rất xấu” và “xấu” nhất thế giới, không có ngày nào chất lượng không khí ở mức “tốt”. Ô nhiễm không khí quay trở lại mức trước đại dịch vào năm 2023, khi Việt Nam chứng kiến mức độ các hạt bụi mịn PM 2.5, có hại trong không khí mà tất cả chúng ta đều hít thở tăng 9%. Trung bình vào năm 2023, chỉ số PM2.5 của Việt Nam cao gấp gần sáu lần mức khuyến nghị của WHO.
Ô nhiễm không khí gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm và ít nhất 70.000 ca tử vong mỗi năm ở Việt Nam, khiến cho tuổi thọ trung bình bị rút ngắn 1,4 năm và chất lượng cuộc sống đều bị ảnh hưởng. Mọi người đều có nguy cơ mắc bệnh, nhưng một số người có nguy cơ cao hơn những người khác, bao gồm cả người mắc các bệnh về phổi như hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính; trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, là nhóm có nguy cơ cao mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính như viêm phổi, chịu ảnh hưởng đến sự phát triển và chức năng của phổi, gây ra ước tính 7% tổng số ca tử vong có thể do ô nhiễm không khí ở Việt Nam; người cao tuổi; người mắc bệnh tim mạch và/hoặc tiểu đường; những người làm việc hoặc tập thể dục với cường độ cao ngoài trời; và những người sống hoặc làm việc gần các nguồn ô nhiễm bao gồm đường cao tốc mật độ cao, công trường phá dỡ và xây dựng, khu công nghiệp, khu đốt rác thải lộ thiên và khu vực cháy rừng. Phụ nữ mang thai và thai nhi phải đối mặt với những nguy cơ đặc biệt, phơi nhiễm trong thời kỳ mang thai có liên quan đến tình trạng đẻ non và thiếu cân khi sinh. Hơn nữa, không khí không trong lành có liên quan đến chứng rối loạn thần kinh, béo phì ở trẻ em và các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Ô nhiễm không khí trong nhà, cũng là một nguyên nhân, gây ra bệnh tật và tử vong. Trong năm 2020, ô nhiễm không khí trong nhà là nguyên nhân gây ra gần một nửa số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí – ước tính khoảng 3,2 triệu người – bao gồm cả những cái chết bi thảm của hơn 237.000 trẻ em dưới 5 tuổi. Một nghiên cứu mới trên 15.000 trẻ em ở Thành phố Hồ Chí Minh đã chứng minh mối liên hệ giữa các triệu chứng đường hô hấp và chất lượng không khí kém trong nhà do hút thuốc thụ động và nấu ăn bằng than, củi hoặc dầu hỏa. Ô nhiễm không khí trong nhà cũng có tác động khác biệt về giới tính, khi mà phụ nữ có xu hướng tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà nhiều hơn nam giới.
Những ảnh hưởng đến sức khỏe mà ô nhiễm môi trường gây ra bao gồm:
1. Ung thư phổi
Ung thư phổi là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất bắt đầu từ phổi. Những người hút thuốc lá dễ bị ung thư phổi. Ngay cả những người tiếp xúc với thuốc lá thụ động có thể bị ung thư phổi do tiếp xúc với chất độc. Ho nhiều, đau tức ngực, khàn giọng và thở khò khè trong giọng nói cùng với sụt cân là một số triệu chứng của bệnh ung thư phổi.
2. Bệnh hen suyễn
Đây là một trong những căn bệnh thường gặp do ô nhiễm không khí. Người bị hen suyễn sẽ cảm thấy khó thở. Điều này xảy ra bởi vì trong bệnh hen suyễn, thành bên trong của đường dẫn khí trong phổi bị sưng và viêm và chúng tạo ra thêm chất nhầy. Đây là tình trạng mãn tính, diễn biến lâu ngày gây khó thở cho người bệnh. Bệnh hen suyễn gây khó khăn cho mọi người khi thực hiện các hoạt động hàng ngày của họ.
3. Viêm phế quản mãn tính
Viêm phế quản mãn tính là một bệnh khác tương tự như Hen suyễn. Bệnh này gây ra do tiếp xúc lâu với các khí nguy hiểm như nitơ oxit cũng như do mức PM lớn hơn trong không khí. Viêm phế quản mãn tính xảy ra nếu phế quản bị sưng lâu ngày. Phế quản là những ống lớn được nối với khí quản của bạn. Không khí bạn thở được các phế quản hướng về phía bên trái hoặc bên phải của phổi. Viêm phế quản mãn tính có thể dễ dàng ảnh hưởng đến các bệnh nhiễm trùng phổi khác.
4. Viêm phổi cấp, mạn tính
Căn bệnh phổ biến tiếp theo do ô nhiễm không khí gây ra là bệnh viêm phổi. Trong căn bệnh này, các túi khí trong phổi của bạn (một hoặc cả hai) bị nhiễm trùng và sưng lên. Các túi này bị chảy mủ như dịch khiến người mắc bệnh rất nguy kịch, đặc biệt là trẻ em và người già. Nó cũng gây khó thở kèm theo sốt và ớn lạnh. Viêm phổi là do vi rút và vi khuẩn trong không khí ô nhiễm gây ra.
5. Bệnh bạch cầu
Bệnh bạch cầu là một trong những căn bệnh nguy hiểm về máu và tủy xương. Các triệu chứng bao gồm sốt, đau khớp, chảy máu, bầm tím, sụt cân,… Bệnh bạch cầu thường gặp nếu một người tiếp xúc với bức xạ hoặc hóa chất như benzen. Ngoài ra, nó có thể gây ra nếu người đó là người nghiện thuốc lá hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh.
6. Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)
COPD là một bệnh phổi mãn tính làm tắc nghẽn đường dẫn khí đến phổi khiến người bệnh khó thở. Ho mãn tính và thở khò khè, là những triệu chứng khác của COPD cũng khiến bệnh nhân khó thở. Ô nhiễm không khí đóng một vai trò quan trọng trong COPD gây hại cho phổi. Nếu không được điều trị dự phòng, điều trị đợt cấp kịp thời và đúng cách có thể gây tử vong.
7. Rối loạn hệ thống miễn dịch
Tiếp xúc quá nhiều với ô nhiễm không khí trong trường hợp trước khi sinh và sơ sinh có thể dẫn đến giảm hệ thống miễn dịch ở trẻ sơ sinh, khiến trẻ dễ mắc một số tình trạng sức khỏe. Những bệnh này gây ra cho trẻ sơ sinh do ô nhiễm không khí có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng sau này trong cuộc sống.
8. Các vấn đề về tim mạch
Nếu bạn thường xuyên tiếp xúc với vật chất dạng hạt cùng với khí độc hại, bạn có thể gặp vấn đề với hoạt động của mạch máu. Tùy thuộc vào loại chất ô nhiễm mà bạn tiếp xúc và trong bao lâu, mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Tăng cường hành động để giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí và giảm tác động của ô nhiễm không khí đến sức khỏe sẽ không chỉ tốt cho sức khỏe: không khí sạch và bầu trời trong xanh còn mang lại lợi ích đáng kể cho xã hội và nền kinh tế Việt Nam. Các chiến lược giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí cũng góp phần đáp ứng các mục tiêu giảm nhẹ về khí hậu, cho phép tiếp cận nhiều hơn với năng lượng sạch, tăng cường quản lý môi trường, đồng thời luôn làm cho các thành phố trở nên đáng sống và bền vững hơn. Sức khỏe được cải thiện cũng cho phép đạt được kết quả giáo dục và năng suất lao động.
